معرفی دانه‌های مختلف قهوه

حتی اگر آشنایی کمی ‌با دنیای قهوه داشته باشید، باز هم به احتمال زیاد اسم دانه‌های قهوه عربیکا و روبوستا را شنیده باشید. قهوه چیست و چرا انواع مختلفی از دانه‌های آن وجود دارد؟ اما اگر کمی‌ بیشتر وارد دنیای پیچیده قهوه شده باشید، احتمالا نوع لیبریکا و اکسلسا هم به گوش‌تان خورده است. اما باید بدانید که انواع دانه‌های قهوه فقط به این چهار نوع محدود نمی‌شود. طبق تقسیم‌بندی‌های استاندارد حدود 120 نوع دانه قهوه در سراسر دنیا با ویژگی‌های متنوع و متفاوت وجود دارد که در این مطلب به معرفی انواع اصلی دانه‌های قهوه و برخی دیگر از انواع کمتر شناخته‌شده آن می‌پردازیم.

دانه‌های اصلی قهوه

دانه قهوه را که همه می‌شناسیم. در واقع، به دانه‌ای که درون میوه گیاه قهوه یافت می‌شود، دانه قهوه می‌گوییم. چهار نوع اصلی دانه‌های قهوه از انواع دیگر آن شناخته‌شده‌تر هستند که تفاوت‌های واضح بین آن‌ها باعث تنوع و جذابیت دنیای قهوه شده است:

دانه قهوه عربیکا

“بحث‌هایی مطرح می‌شود که قهوه عربیکا اولین دانه‌های قهوه‌ای هستند که در چندین قرن گذشته در اتیوپی تولید و مصرف شده است! به جز اتیوپی، برزیل هم یکی دیگر از مهم‌ترین تولید‌کننده‌های عربیکا در جهان به حساب می‌آید.”

منبع: www.coffeeaffection.com

این دانه قهوه یکی از انواع دانه قهوه عربیکا و از معروف‌ترین، محبوب‌ترین و پرمصرف‌ترین دانه‌های قهوه در سراسر دنیا است که اسیدیته پایین همراه با طعم ظریف (تلخی کمتر) و روان دارد. در مناطقی با ارتفاع بالاتر از سطح دریا مثل آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا کشت می‌شود. عربیکا در انواع پروفایل‌های طعمی ‌مثل میوه‌ای، گلی، شکلاتی و آجیلی یافت می‌شود. تولید عربیکا در سطح جهانی بیشتر از سایر انواع دانه‌های قهوه است و حدود 60 درصد کل عرضه قهوه را تشکیل می‌دهد.

کشت و پرورش این نوع از دانه‌های قهوه سخت‌تر است و به سایه، آب و کشت در ارتفاعات بالاتر نیاز دارد. به دلیل همین پیچیدگی‌های تولید عربیکا است که این قهوه قیمت بیشتری دارد. البته، دانه‌های عربیکا به دلیل داشتن کافئین کمتر نسبت به روبوستا برای کسانی که قادر به تحمل کافئین بالا نیستند مناسب است.

یک پیشنهاد خواندنی: تفاوت قهوه عربیکا با روبوستا چیست؟

دانه قهوه روبوستا

دانه‌های روبوستا (Coffea caniphora) در میان افرادی که دنبال طعم قوی و بولد و کافئین بیشتر هستند طرفدارانی دارد. دانه‌های روبوستا در مناطقی با ارتفاع پایین‌تر از سطح دریا مثل آفریقا و آسیای شرقی مثل اندونزی کشت می‌شود و بیشتر برای ترکیب‌های اسپرسو به کار می‌رود تا کرمای غنی با طعم خاکی قوی را درست کند.

روبوستا نسبت به سایر انواع دانه‌ها ظاهر گردتر و بزرگ‌تری دارد و بر روی درخت‌هایی بسیار بزرگ‌تر نسبت به گیاه عربیکا رشد می‌کند. این دانه‌ها پروفایل طعمی ‌تلخ‌تر، سوخته‌تر و عطر فلت اما قوی‌تر همراه با کافئین بیشتر نسبت به عربیکا دارد. این دانه قهوه محبوبیت مخصوصی در آفریقا، اروپا و کشورهای خاورمیانه دارد و بیشتر برای تهیه قهوه دیکف، کلد برو، اسپرسو و قهوه فوری استفاده می‌شود.

دانه قهوه لیبریکا

نام این دانه قهوه از محل اصلی تولید آن که همان لیبریای آفریقا است گرفته شده است و حدود 2 درصد از کل تولید قهوه جهان را تشکیل داده است. این دانه‌های قهوه ظاهر بزرگ و غیرهمسان دارند و به دلیل سخت بودن برداشت و پردازش آن در سطح کمتری کشت و تولید می‌شود. در حال حاضر، اندونزی، مالزی و فیلیپین از جمله کشورهای تولید‌کننده اصلی دانه لیبریکا هستند. این دانه‌های قهوه به دلیل طعم خاص چوبی و نوت طعمی ‌فول بادی و عطر گلی و میوه‌ای آن به شدت خواهان و طرفدار پیدا کرده است، اما باید توجه کنید که در مقایسه با عربیکا و روبوستا کافئین بسیار کمتری دارد.

دانه قهوه اکسلسا

قبل‌تر این دانه‌ها زیرمجموعه دسته لیبریکا قرار می‌گرفتند، اما بعد از شناسایی تفاوت‌های آن با لیبریکا در یک دسته‌بندی جدید به نام اکسلسا معرفی شدند. اکسلسا دانه‌های بیضی شکل درشتی هستند که در مناطقی با ارتفاع متوسط از سطح دریا مثل جنوب شرقی آسیا رشد می‌کنند. از نظر طعم، باید بگوییم که در کل طعم ملایم میوه‌ای و اسپایسی همراه با نوت طعمی ‌تارت دارد و عطر و کافئین آن نسبت به سایر انواع دانه قهوه سبک‌تر است.

سایر انواع کمتر شناخته شده دانه قهوه

اکثر افرادی که به نوعی با قهوه دوست هستند، چهار دانه قهوه اصلی را می‌شناسند. اما انواع دانه‌های قهوه به همین چهار نوع محدود نمی‌شود. در ادامه چند مورد از دانه‌های قهوه را که کمتر شناخته شده است را معرفی می‌کنیم:

دانه قهوه تیپیکا

تیپیکا یکی از قدیمی‌ترین انواع کشت شده دانه قهوه است که به دلیل اسیدیته ملایم و طعم ظریف آن شناخته شده است. این دانه قهوه پروفایل طعمی ‌متوازن و روان با نوت میوه‌ای و گلی دارد و برای اولین بار در یمن کشت شده است. با وجود اینکه نسبت به عربیکا و روبوستا کمتر شناخته شده است، اما همچنان به دلیل کیفیت و یکپارچگی طعم و ظاهر آن مورد توجه عده‌ای از قهوه دوستان قرار می‌گیرد.

این نوع قهوه در یمن یافت شده و بعد‌ها توسط جهانگردها و تاجرین به سایر نقاط دنیا هم راه پیدا کرد. البته، گونه‌های متنوعی از دانه تیپیکا مانند موندو نوو و کوهستان بلو جاماییکا وجود دارند و چون این گیاه در مناطق مختلف و تحت شرایط آب‌و‌هوایی، سطح رطوبت و ارتفاع متنوعی رشد می‌کند، بنابراین گونه‌های متنوعی از این نوع قهوه با ویژگی‌های طعمی ‌متفاوتی وجود دارد.

یک پیشنهاد خواندنی: گران‌ترین قهوه‌های دنیا کدامند؟

دانه قهوه گیشا یا گِشا

درست است که قهوه گیشا جزء انواع اصلی دانه‌های قهوه نیست، اما به دلیل طعم مخصوص و متوازن آن یکی از بهترین و گران‌ترین دانه‌های قهوه به شمار می‌رود. این دانه‌ها به خاطر عطر گلی، اسیدیته متوازن، و طعم‌های چای‎‌طور و پیچیده مورد توجه قرار گرفته است و طرفداران قهوه تخصصی به شدت علاقه مند به این دانه‌های قهوه هستند.

دانه‌های گیشا در مناطقی با ارتفاع زیاد از سطح دریا مثل آمریکای لاتین رشد می‌کند. زادگاه اصلی این دانه‌ها شهر گیشای اتیوپی بوده است و امروزه در پاناما، کلمبیا، کاستاریکا و پرو هم کشت می‌شود.

دانه قهوه بوربون

این قهوه که نام خود را از زادگاه اصلی‌اش یعنی جزیره بوربون (ریونی یِن فعلی) گرفته است، بر اثر تکامل طبیعی دانه‌های تیپیکا تبدیل به یک نوع قهوه متمایز شده است. این دانه قهوه که در ارتفاع بالا از سطح دریا و مناطقی مانند آمریکای مرکزی و جنوبی رشد پیدا می‌کند به شدت مورد توجه کسانی که به دنبال قهوه تخصصی باکیفیت هستند قرار گرفته است. تاجرین و گردشگران فرانسوی نقش زیادی در گسترشِ توجهِ دنیا به این نوع قهوه داشتند، چون در زمان‌های گذشته این دانه قهوه را در سراسر آفریقا و آمریکای جنوبی که تحت نظر فرانسوی‌ها بودند برده و باعث افزایش محبوبیت و تقاضای آن در یک بازه زمانی خاص شدند. این دانه‌ها به دلیل طعم شیرین، روان، متوازن و کاراملی‌طور آن با بدنه خامه‌ای اش مورد توجه قرار گرفته است.

یک پیشنهاد خواندنی: چگونه بهترین قهوه را انتخاب کنیم؟

دانه قهوه کاتیمور

قهوه کاتیمور برخی ویژگی‌های گونه کاتورا و تیمور را به صورت مشترک دارد و به همین دلیل به نام کاتیمور شناخته می‌شود. در سال 1959، پرتغالی‌ها در تلاش برای ایجاد یک گونه قهوه که در مقابل بیماری‌ها مقاوم باشد گونه کاتیمور را بوجود آوردند. طعم ترش و گس این گونه یکی از ویژگی‌های اصلی آن است که به مذاق هر قهوه‌نوشی خوش نمی‌آید.

دانه قهوه کاتورا

دانه کاتورا یکی از انواع زیرمجموعه عربیکا است که حدود 100 سال پیش در برزیل و به طور طبیعی از دانه‌های بوربون رِد گرفته شده است. این گونه بیشتر در بخش‌های مرکزی و جنوبی آمریکا یافت می‌شود. فرآیند برداشت گونه کاتورا به دلیل کوتاه بودن گیاه آن آسان‌تر است و گونه پرباردِه هم هست. همین دو عامل برای افزایش محبوبیت آن میان کشاورزان کافی است.

دانه‌های قهوه ایکاتو

دانه‌های ایکاتو از هر دو گونه عربیکا و روبوستا گرفته می‌شود و طعم‌های متنوعی را ایجاد می‌کنند. گیاه ایکاتو به شدت در برابر بیماری گردِ برگ مقاوم است و به همین دلیل است که کشاورزان تمایل زیادی به کاشت آن دارند.

دانه قهوه جکسون

یک کشاورز هندی بعد از اینکه متوجه شد که یک دانه جدید در مزرعه‌اش روییده است، نام خود (جکسون) را به آن دارد. این گونه که در اثر یک جهش طبیعی بدست آمده است، نسبت به بیماری گرد برگ مقاوم بود و به همین دلیل توجه محققین و کشاورزان کنیایی را هم به خود جلب کرد. این روزها این گونه بیشتر در مناطقی مانند راواندا کشت می‌شود.

دانه قهوه کوهستان آبی جامائیکایی

دانه قهوه کوه آبی جامائیکا یکی از زیرمجموعه‌های دانه عربیکا است که در کوهستان آبی جامائیکا رشد می‌کند. در سال 1728 و زمانی که جامائیکا تحت استعمار انگلیس بود، این گونه قهوه از تیپیکا به این منطقه آمد و به دلیل طعم و عطر خاص آن محبوبیت جهانی پیدا کرد.

دانه قهوه جاوا

این گونه قهوه در جزیره جاوا در اندونزی رشد می‌کند. به دلیل صادرات گسترده این قهوه به سراسر دنیا، برای مدت زمانی به محصول قهوه، جاوا نیز گفته می‌شد. در حقیقت، جاوا یک گونه منطقه‌ای قهوه است که به دلیل رشد در یک آب‌و‌هوا، خاک و ارتفاع خاصی از سطح دریا، طعم و عطر مخصوصی را به قهوه می‌دهد. در مورد قهوه اندونزی و ویژگی‌های آن در این مقاله بیشتر بخوانید.

دانه قهوه جمبر

دانه قهوه جمبر در اتیوپی و توسط شرکت قهوه جمبر کشت می‌شود. این شرکت به دلیل فعالیت‌های خیریه‌ای و رویکردهای پایدار خود بسیار معروف است و این دانه قهوه به دلیل طعم شیرین، کاراملی و ته‌مزه افرا محبوبیت پیدا کرده است. باید دقت کنید که این دانه‌های قهوه به ندرت یافت می‌شود.

دانه قهوه کنت

دانه قهوه کنت یکی از گونه‌های قهوه تیپیکا و زیرمجموعه عربیکا است. این دانه‌ها برای اولین بار به عنوان یک جهش طبیعی از گونه تیپیکا در هند یافت شد. این گیاه در ارتفاع 1800 متری کشت می‌شود و طعم مخملی به نوشیدنی قهوه می‌دهد.

دانه قهوه کونا

دانه کونا در در جزیره بزرگ ‌هاوایی و در دامنه‌های هوآلالا در منطقه کونا رشد می‌کند. این گیاه که از سال 1825 رشد می‌کند، به دلیل طعم خاص آن  محبوبیت زیادی پیدا کرده است.

دانه قهوه ماراکاتو

دانه‌های قهوه ماراکاتو یک گونه ترکیبی بین ماراگوگیپ و کاتورا است که طعم دانه‌های ماراگوگیپ و رشد بالای دانه‌های کاتورا را دارد. این گونه بیشتر در کشورهای برزیل، السالوادور و نیکاراگوئه در ارتفاع 1400 متری از سطح دریا رشد می‌کند. البته این گیاه به مراقبت و نگهداری زیادی نیاز دارد.

دانه قهوه ماراگوگیپ

ماراگو جیپ یا ماراگو گیپ (Maragogipe یا Maragojipe)، این گونه قهوه به عنوان یک جهش طبیعی از گیاه تیپیکا و در شهر برزیلی ماراگوگیپ رشد پیدا کرد. این گونه قهوه به دلیل سایز بزرگ دانه آن به عنوان دانه قهوه فیل (Elephant Beans) هم شناخته می‌شود و طعم آن وابسته به اینکه در چه ناحیه‌ای از برزیل و در چه کیفیتی از خاک کشت می‌شود، متفاوت است.

دانه قهوه موندو نووو

این گونه قهوه ترکیبی از انواع بوربون و تیپیکا گرفته شده است که در سال 1940 توسط یک موسسه برزیلی به نام Agronômico de Campinas ایجاد شد. البته در سال‌های بعد از آن (1943) اصلاحاتی روی این گونه گیاهی ایجاد شد که راه خود را به سمت کشورهایی مانند برزیل و سایر بخش‌های آمریکای مرکزی و تا حدودی آمریکای جنوبی باز کرد.

دانه قهوه پاکامارا

این دانه قهوه ترکیبی از ویژگی‌های پاکاس (یک جهش بوربون) و ماراگوگیپ (یک جهش تیپیکایی) است که در سال 1958 توسط موسسه تحقیقات السالوادوری ایجاد شد. هدف از این کار، ترکیب کیفیت بالای قهوه ماراگوگیپ و سطح برداشت بالای پاکاس بود.

دانه قهوه پاکاس

این دانه قهوه در سال 1949 و در کشور السالوادور به صورت طبیعی از گونه بوربون جهش یافت. این گونه قهوه به دلیل اینکه بیشتر از سایر انواع در معرض بیماری‌های گیاهی قرار دارد و کیفیت طعم آن متوسط است محبوبیت زیادی پیدا نکرده است.

دانه قهوه روئیرو

روئیرو 11 توسط ایستگاه تحقیقاتی قهوه کنیایی در سال 1985 ایجاد شده است. این گونه قهوه کیفیت پایین‌تری نسبت به  SL28 وSL34  دارد.

دانه قهوه سِگادا

یکی از انواع دانه تیپیکا است که در سال 1900 در ارتفاعات منطقه فیلیپینی سگادا رشد کرده است.

دانه قهوه SL-28

SL-28 مخفف لابراتوری کشاورزی اسکات (Scott Agricultural Laboratories) در کنیا ایجاد شده است. این گونه گیاهی در مقابل بیماری‌ها مقاوم است و طعم و عطر شیرینی دارد.

دانه قهوه SL-34

SL-34 مخفف لابراتوری کشاورزی اسکات (Scott Agricultural Laboratories) در کنیا ایجاد شده است. امروزه این دانه‌ها یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی کنیا است که در برابر بیماری‌ها مقاوم است و محصولی باکیفیت با طعم میوه‌ای شیرین ایجاد می‌کند.

یک پیشنهاد خواندنی: با قهوه تک‌خاستگاه کنیا، ویژگی‌ها و انواع آن آشنا شوید

و در آخر..

دانه‌های قهوه را بهتر بشناسیم! دانه‌های قهوه به همین انواع ذکر شده محدود نمی‌شود. باید توجه کنید که شناخت تفاوت‌های دانه‌های قهوه در افزایش آگاهی و خرید دانه قهوه باکیفیت و مناسب با طبع و ذائقه شما نقش اساسی دارد. به جز موارد ذکر شده، سایر دانه‌های قهوه شامل دانه‌های کاتیمور، کاتورا،‌ هارار، ایکاتو، جکسون، جامائیکا، جاوا، کنت، جَمبِر و غیره می‌شود. در حقیقت، حدود 120 نوع دانه قهوه با ویژگی‌ها و طعم‌های متفاوت وجود دارد که برای معرفی همه آن‌ها می‌شود یک کتاب نوشت. اما در نهایت، در این مطلب به معرفی همین چند نوع دانه قهوه بسنده می‌کنیم.