قهوه در ماه رمضان: بایدها و نبایدها برای روزه‌داران

قهوه یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در زندگی روزمره بسیاری از مردم است و نقش مهمی در افزایش هوشیاری و شروع روز دارد. با این حال، در ماه رمضان که روزه‌داران از اذان صبح تا غروب آفتاب از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کنند، مصرف نکردن قهوه برای افرادی که به مصرف منظم کافئین عادت دارند ممکن است در روزهای نخست روزه‌داری با علائمی مانند سردرد و احساس خستگی مواجه شوند​. در ادامه این مقاله، به چگونگی مصرف قهوه و تاثیرات آن در ماه رمضان پرداخته‌ایم.

تاثیرات قهوه بر بدن در زمان روزه‌داری

روزه‌داری و عدم مصرف آب در طی روز بدن را با کم‌آبی خفیف مواجه می‌کند و افزودن قهوه به رژیم بلافاصله پس از افطار یا در سحر ممکن است این کم‌آبی را تشدید کند. کافئین موجود در قهوه خاصیتی ادرارآور دارد که باعث افزایش دفع ادرار و از دست رفتن آب بدن می‌شود​. بنابراین، مصرف زیاد قهوه در زمان روزه‌داری (بین افطار تا سحر) خطر کم‌آبی و تشنگی روز بعد را بالا می‌برد. از سوی دیگر، قهوه به خاطر کافئین، سیستم عصبی را تحریک کرده و هوشیاری، تمرکز و خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد​.

این اثر به فرد روزه‌دار کمک می‌کند پس از افطار انرژی بیشتری احساس کند یا در هنگام شب برای عبادت و انجام کارها سرحال‌تر باشد. با این حال، مصرف بیش از حد کافئین ممکن است عوارضی مانند عصبی‌شدن، تپش قلب و اختلال خواب را به‌دنبال داشته باشد که خود در روزه‌داری روز بعد موجب خستگی بیشتر خواهد شد.

قهوه همچنین تأثیرات مستقیمی بر سیستم گوارش دارد. نوشیدن قهوه با معده خالی (مثلاً بلافاصله هنگام افطار) ممکن است ترشح اسید معده را تحریک کرده و موجب سوزش سر دل یا ناراحتی معده شود​.

بهترین زمان برای مصرف قهوه در ماه رمضان

یکی از پرسش‌های رایج برای روزه‌داران علاقه‌مند به قهوه این است که چه زمانی از شبانه‌روز، نوشیدن قهوه کم‌ترین اثر منفی را دارد و بیش‌ترین بهره را به فرد می‌رساند. کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند که در ماه رمضان از نوشیدن قهوه در وعده سحر پرهیز شود؛ چرا که مصرف کافئین در آغاز روز باعث دفع آب بدن در طی روز و تشنگی بیشتر می‌شود​. همچنین، نوشیدن قهوه به‌عنوان اولین ماده در زمان افطار (با معده خالی) توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است معده خالی را تحریک کند.

در واقع، نوشیدن قهوه بلافاصله پس از اذان مغرب ایده‌آل نیست. بهترین زمان برای مصرف قهوه چند ساعت پس از افطار و زمانی است که بدن با آب و غذا تا حدی تأمین شده و معده آمادگی پذیرش قهوه را دارد. بر اساس توصیه متخصصان, مناسب‌ترین زمان مصرف قهوه در رمضان بین افطار و قبل از خواب شب است؛ به طوری که حدود ۱ تا ۲ ساعت بعد از افطار باشد​.

یک پیشنهاد خواندنی: بهترین زمان نوشیدن چه زمان است؟

در این زمان، معده دیگر خالی نیست و قهوه کمتر باعث ناراحتی گوارشی می‌شود. علاوه بر این، باید توجه داشت که نوشیدن قهوه خیلی دیروقت (نزدیک به زمان خواب) الگوی خواب را مختل می‌کند؛ بنابراین بهتر است حداقل یک ساعت پیش از زمان خواب از مصرف قهوه خودداری شود​. در صورتی که فردی به کافئین صبحگاهی بسیار وابسته باشد و عدم مصرف آن منجر به سردرد یا کاهش شدید تمرکز در روز شود، برخی متخصصان پیشنهاد می‌کنند مقدار محدودی قهوه یا چای در وعده سحر مصرف شود تا از بروز علائم ترک کافئین جلوگیری گردد​.

البته در این حالت برای جلوگیری از کم‌آبی، حتماً باید به همراه قهوه آب کافی نوشیده شود. به طور خلاصه، برای اکثر افراد اول شب (پس از افطار) زمان بهتری برای نوشیدن قهوه است، در حالی که وعده سحر تنها در صورت نیاز و آن هم با احتیاط (مصرف کم و همراه آب) توصیه می‌شود.

انتخاب نوع قهوه مناسب برای ماه رمضان

نوع قهوه‌ای که در ماه رمضان مصرف می‌کنیم، در شدت تأثیرات آن بر بدن مؤثر است. سه نوع متداول قهوه عبارت‌اند از قهوه اسپرسو (غلظت بالا در حجم کم), قهوه دمی یا فیلتری (حجم بیشتر با غلظت کمتر) و قهوه بدون کافئین (دکاف).

همان‌طور که دیده می‌شود، قهوه بدون کافئین مقدار بسیار ناچیزی کافئین دارد. از این رو یکی از راهکارهای مناسب در ماه رمضان استفاده از قهوه‌های کم‌کافئین یا بدون کافئین است تا علاوه‌بر بهره‌مند شدن از عطر و طعم قهوه، اثرات منفی کافئین به حداقل برسد. قهوه دکاف (بدون کافئین) حداقل ۹۷٪ کافئین کمتری نسبت به قهوه معمولی دارد که باعث می‌شود بر خواب شبانه تأثیر کمتری بگذارد.​

برای افرادی که به نوشیدن قهوه در ساعات پایانی شب علاقه دارند یا نسبت به بی‌خوابی حساس هستند، دکاف انتخاب هوشمندانه‌ای است. از سوی دیگر، برخی قهوه‌های دمی اسیدیته کمتر یا بیشتری دارند که بسته به روش دم‌آوری بر معده تأثیر متفاوتی می‌گذارد. به طور کلی در ماه رمضان، قهوه‌ای که کافئین متعادل‌تر و اسیدیته پایین‌تری داشته باشد (مانند برخی ترکیب‌های قهوه تیره‌تر یا دمی ملایم) گزینه بهتری برای محافظت از معده و جلوگیری از بی‌خوابی است.

قهوه گرم یا سرد: کدام یک در ماه رمضان مناسب‌تر است؟

در سال‌های اخیر، نوشیدن قهوه سرد (نظیر آیس کافی یا قهوه دم‌شده سرد) رواج بیشتری پیدا کرده است. حال این پرسش مطرح می‌شود که در ماه رمضان، قهوه گرم بهتر است یا سرد؟ از دیدگاه علمی، تفاوت‌هایی در ویژگی‌های قهوه گرم و سرد وجود دارد که بهتر است به آنها توجه کنیم. نخست اینکه قهوه سرد (خصوصاً قهوه‌ای که با آب سرد طی زمان طولانی دم شده باشد) معمولاً اسیدیته کمتری از قهوه گرم دارد و ممکن است معده را کمتر تحریک کند. مطالعات نشان داده‌اند اسیدیته قهوه سرد و گرم هر دو در حدود pH 5 تا 6 قرار دارد؛ اما قهوه سرد اندکی کمتر اسیدی است که باعث رفلاکس و سوزش معده کمتر می‌شود.​

یک پیشنهاد خواندنی: قهوه برای چه کسانی مضر است و نباید قهوه بنوشند؟

علاوه بر این، قهوه سرد حاوی ترکیباتی مانند پلی‌ساکاریدهای خام است که به محافظت دستگاه گوارش در برابر اسید کمک می‌کنند و احتمال ناراحتی معده را کاهش می‌دهند​.

از نظر تأمین آب بدن، قهوه سرد و گرم تفاوت عمده‌ای در میزان آبرسانی ندارند و بیشتر به فصل مربوط می‌شود که نوشیدنی گرم رایج‌تر است یا سرد. بنابراین انتخاب بین قهوه داغ یا سرد تا حد زیادی به شرایط آب‌و‌هوا و وضعیت بدنی فرد بستگی دارد. اگر فردی معده حساسی دارد یا از رفلاکس رنج می‌برد، قهوه سرد (یا قهوه گرم با اسیدیته کاهش‌یافته مانند قهوه با کمی شیر) گزینه بهتری است. اما اگر هدف گرمایش بدن یا حس آرامش سنتی یک نوشیدنی گرم باشد، قهوه داغ پس از افطار مطلوب‌تر خواهد بود.

توصیه‌های مرتبط با مصرف قهوه در ماه رمضان

برای آنکه بتوانیم در ماه رمضان از قهوه لذت ببریم بدون آنکه به سلامت خود آسیب بزنیم، رعایت چند نکته و توصیه ضروری است:

اعتدال را رعایت کنید: مصرف قهوه را به مقدار متعادل محدود کنید. یک تا دو فنجان قهوه در فاصله بین افطار تا سحر برای اغلب افراد کافی است. زیاده‌روی در مصرف کافئین منجر به بی‌خوابی، تپش قلب و کم‌آبی شدید می‌شود که روزه‌داری روز بعد را دشوارتر می‌کند. به یاد داشته باشید که هدف، حفظ لذت قهوه در کنار سلامت بدن است نه رقابت در میزان کافئین مصرفی.

از افطار با آب و مایعات شروع کنید: روزه خود را با آب یا نوشیدنی‌های بسیار سبک باز کنید و قهوه را به عنوان اولین نوشیدنی مصرف نکنید. آغاز افطار با قهوه معده را تحریک می‌کند و جذب آب را به تأخیر میندازد.​
ابتدا با آب، شیر گرم یا سوپ سبک بدن خود را هیدراته کنید و سپس پس از گذشت ۱۵–۳۰ دقیقه سراغ قهوه بروید.

نوشیدن قهوه را به تعویق بیندازید: همان‌طور که گفته شد، بهتر است قهوه را کمی پس از افطار مصرف کنید نه بلافاصله. این کار علاوه بر محافظت از معده، به شما اجازه می‌دهد ابتدا غذا و آب کافی دریافت کنید. همچنین از نوشیدن قهوه دیرهنگام (نزدیک سحر) خودداری کنید تا خواب شب مختل نشود​.

هیدراته ماندن را فراموش نکنید: هر فنجان قهوه را با نوشیدن آب اضافی جبران کنید. به ازای هر فنجان قهوه که در شب می‌نوشید، یک لیوان آب اضافه‌تر بنوشید تا اثر ادرار آوری کافئین را خنثی کنید. این موضوع به ویژه در صورت مصرف قهوه در سحر اهمیت دارد. اگر در وعده سحر قهوه می‌نوشید؛ حتماً مقدار زیادی آب پس از آن مصرف کنید تا بدن در طی روز دچار کم‌آبی نشود​.

به تدریج کافئین را کاهش دهید: اگر حساسیت زیادی به قطع کافئین دارید (مثلاً دچار سردردهای شدید در اوایل ماه رمضان می‌شوید) از یکی دو هفته قبل از شروع رمضان، مصرف قهوه خود را کاهش داده و بدن را عادت دهید​.

انتخاب‌های هوشمندانه داشته باشید: در ماه رمضان سعی کنید نوع و شیوه تهیه قهوه خود را بهینه کنید. مثلاً اگر قهوه را بعد از افطار می‌نوشید، برای کاهش اسیدیته و هیدراته ماندن مقدار کمی شیر به آن اضافه کنید یا قهوه را به صورت سرددم میل کنید. اگر دیروقت قهوه می‌نوشید، از نوع دیکف یا قهوه‌هایی با کافئین کم استفاده کنید تا خواب شما مختل نشود​.

از افزودن شکر زیاد یا خامه پرچرب به قهوه پرهیز کنید؛ قهوه بسیار شیرین یا سنگین تشنگی شما را تشدید می‌کند و کالری زیادی به بدن می‌رساند که شاید نیاز نباشد. تحقیقات نشان داده‌اند مصرف قند زیاد (شیرینی‌ها) احساس تشنگی را افزایش می‌دهد.​

به واکنش بدن خود توجه کنید: هر فرد ممکن است واکنش متفاوتی به قهوه در زمان روزه‌داری نشان دهد. به علائم بدن‌تان توجه کنید؛ اگر متوجه شدید که پس از مصرف قهوه (چه در افطار و چه سحر) دچار تپش قلب، بی‌قراری، تشنگی شدید یا مشکلات معده می‌شوید، مقدار یا زمان مصرف را تغییر دهید. گاهی بدن با کاهش مقدار قهوه یا جابجایی زمان آن (مثلاً صرفاً پس از افطار) بهتر تطبیق پیدا می‌کند. هدف این است که در کنار روزه بودن، سلامتی و راحتی خود را نیز حفظ کنید.

و در آخر..

در نهایت، قهوه می‌تواند بخشی از سبک زندگی افراد روزه‌دار در ماه رمضان باشد به شرط آنکه با دانش و تدبیر مصرف شود. در این مقاله به نکات مهمی درباره مصرف قهوه در زمان روزه اشاره کردیم. با رعایت این نکات، روزه‌داران می‌توانند ضمن ادای فریضه معنوی خود، از عطر و طعم دلپذیر قهوه نیز در ساعات غیر روزه‌داری لذت ببرند و رمضان سالم‌تری را سپری کنند.