
آیا شیر قهوه مفید است یا مضر؟
ترکیب قهوه و شیر: طعمی لذیذ با فواید و چالشهای سلامتی ☕🥛
نزدیک به ۸۰٪ جمعیت جهان روزانه قهوه را بهدلیل محتوای کافئینی خود هر روز مصرف میکنند. از سوی دیگر، سردرد (خصوصاً میگرن) یک مشکل شایع سلامت است؛ سازمان بهداشت جهانی میگرن را بهعنوان سومین بیماری شایع در دنیا طبقهبندی کرده که بیش از یک میلیارد نفر را مبتلا کرده است. با توجه به رواج مصرف قهوه و شیوع سردردها، بررسی ارتباط این دو اهمیت زیادی دارد. آیا واقعا قهوه به کاهش سردرد کمک میکند یا برعکس باعث ایجاد آن میشود؟ در این مقاله بهطور علمی و جامع تأثیرات قهوه (کافئین) بر سر درد را بررسی میکنیم و به شواهد پژوهشی در این زمینه میپردازیم.
کافئین یک ماده محرک سیستم عصبی مرکزی است. هنگامی که کافئین وارد جریان خون میشود، به سرعت به مغز میرسد و با گیرندههای آدنوزین در مغز پیوند میخورد و آنها را مسدود میکند. آدنوزین مادهای شیمیایی است که به طور طبیعی باعث احساس خوابآلودگی و گشاد شدن رگهای خونی میشود. بنابراین، مسدود شدن گیرندههای آدنوزین توسط کافئین موجب هوشیاری بیشتر و تنگشدن عروق مغزی میگردد. این خاصیت انقباض عروقی کافئین، بدین معناست که رگهای خونی را باریک کرده و جریان خون را کاهش میدهد.
از آنجا که در بسیاری از انواع سردرد (مانند میگرن) گشاد شدن رگهای خونی مغز و التهاب آنها دیده میشود، کافئین با اثر معکوس (کاهش التهاب و تنگ کردن عروق) به خفیف شدن درد سردرد کمک میکند. به بیان دیگر، کافئین با تغییر جریان خون مغزی و تأثیر بر پیامرسانهای عصبی، واکنش سیستم عصبی را تعدیل کرده و در برخی شرایط جلوی انتقال سیگنالهای درد را میگیرد.
یک پیشنهاد خواندنی: فواید کافئین برای بدن چیست؟
بسیاری از افراد بهصورت تجربی میگویند که نوشیدن یک فنجان قهوه هنگام شروع سردرد به بهبود آن کمک میکند. شواهد علمی نیز چنین تأثیری را تأیید میکنند. کافئین موجود در قهوه شدت سردرد را در مراحل اولیه کاهش میدهد. بهطور مثال، تحقیقات نشان دادهاند مصرف مقدار کم کافئین در آغاز حمله میگرن درد را تسکین میدهد. علاوه بر این، کافئین اغلب به ترکیب داروهای مسکن اضافه میشود. بسیاری از داروهای سردرد (چه داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن/آسپرین کافئیندار و چه نسخهای مانند برخی ترکیبات ارگوتامین) حاوی کافئین هستند که وجود آن باعث اثربخشی بیشتر دارو میشود.
کافئین با تنگکردن رگها و افزایش جذب دارو، تأثیر مسکنهایی مانند آسپرین و ایبوپروفن را تقویت کرده و تسکین درد را سرعت میبخشد. بررسیهای علمی حاکی از آن است که کافئین (بهتنهایی یا همراه با مسکنها) در درمان حاد میگرن برای بسیاری از بیماران موثر و بیخطر است. بنابراین، در مواردی مانند میگرن یا سردردهای تنشی خفیف، مصرف متعادل قهوه به کاهش موقت درد کمک میکند.
یک پیشنهاد خواندنی: آیا پدیده چرت قهوه واقعیت دارد؟
در مقابل اثرات مفید، مصرف قهوه ممکن است تحت شرایطی عامل ایجاد سردرد باشد. مهمترین جنبه منفی کافئین ایجاد وابستگی در مصرفکنندگان منظم است. افرادی که به طور مداوم قهوه مینوشند، بدنشان به حضور کافئین عادت میکند و در نتیجه قطع ناگهانی یا کاهش مصرف کافئین منجر به بروز سردرد ترک کافئین میشود.
در واقع، فقدان کافئین باعث میشود رگهای خونی که به حضور روزانه آن عادت کرده بودند دوباره گشاد شوند و هجوم خون به مغز افزایش یابد و گیرندههای آدنوزین که در اثر مصرف طولانیمدت بیشتر شدهاند ناگهان فعال شوند؛ این تغییرات باعث سردرد ضربانداری میشود که معمولاً ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آخرین مصرف ظاهر میشود.
مطالعات نشان دادهاند حدود نیمی از افرادی که به طور منظم کافئین مصرف میکنند در هنگام قطع یا کاهش مصرف، دچار سردرد گسترده و ضرباندار میشوند.
این نوع سردردهای ناشی از ترک ممکن است چند روز تا حدود یک هفته طول بکشد تا بدن به عدم دریافت کافئین عادت کند. از سوی دیگر، مصرف بیش از حد کافئین در یک روز خود به عنوان محرک سردرد در برخی افراد عمل میکند. پژوهشهای اخیر ارتباط مصرف زیاد قهوه با بروز حملات میگرن را نشان دادهاند.
در یک مطالعه در مجله پزشکی آمریکا (۲۰۱۹)، افراد مبتلا به میگرن که سه فنجان یا بیشتر نوشیدنی کافئیندار در روز مصرف کرده بودند، بهطور معناداری بیشتر دچار حمله میگرن در همان روز یا روز بعد شدند؛ در حالی که مصرف یک تا دو فنجان چنین اثری نداشت.
جالب اینکه در افرادی که معمولاً کافئین کمی مصرف میکردند، حتی یک تا دو واحد در روز اضافه نیز میتوانست ریسک میگرن را بالا ببرد. همچنین، در فهرست عوامل محرک میگرن برای برخی بیماران، قهوه (یا به طور کلی کافئین) ذکر شده است و هرچند کافئین علت اصلی میگرن نیست؛ اما حملات آن را در افراد مستعد بیشتر میکند.
به علاوه، مصرف بسیار زیاد و مزمن کافئین (بیش از حد مجاز روزانه) ممکن است به پدیده «سردرد برگشتی» یا تشدید تدریجی سردردهای مزمن منجر شود. زیادهروی در قهوه یا قطع ناگهانی آن هر دو از عوامل شناختهشده ایجاد سردرد هستند.
یک پیشنهاد خواندنی: چه قهوه ای برای بیدار ماندن خوب است؟
برای درک بهتر ارتباط قهوه و سردرد، در ادامه به چند آمار و یافته پژوهشی معتبر اشاره میکنیم:
← ۱۵۸ میلیون نفر در آمریکا روزانه قهوه مینوشند؛ سردرد ترک کافئین یکی از شایعترین نوع سردردهاست.
← FDA مصرف تا ۴۰۰ میلیگرم کافئین در روز (معادل ۴ فنجان قهوه) را برای بزرگسالان سالم بیخطر میداند. برای مبتلایان به میگرن، حداکثر ۲۰۰ میلیگرم توصیه میشود.
← حدود ۵۰ درصد افراد با قطع ناگهانی کافئین دچار سردرد ضرباندار میشوند که با مصرف مجدد بهبود مییابد.
← مصرف متعادل قهوه معمولاً مشکلی ایجاد نمیکند؛ نوسان یا زیادهروی در مصرف عامل اصلی بروز سردرد است.
← افزودن ۱۰۰ میلیگرم کافئین به داروهایی مثل استامینوفن یا آسپرین، اثربخشی آنها را در درمان میگرن افزایش میدهد.
← ۲ تا ۳۰ درصد مبتلایان به میگرن گفتهاند مصرف یا قطع کافئین برایشان محرک سردرد است؛ یعنی تأثیر کافئین فردبهفرد متفاوت است.
در متن زیر به طور خلاصه اثرات سودمند و مضر کافئین (قهوه) بر سردرد مقایسه شده است:
یک پیشنهاد خواندنی: فواید قهوه برای سلامتی بدن چیست؟
قهوه و کافئین تأثیری دوگانه بر سردرد دارند و میتوانند هم دوست و هم دشمن باشند. از یک سو، مکانیزم عملکرد کافئین (انسداد گیرندههای آدنوزین و تنگکردن رگهای خونی) به کاهش درد سردردها بهویژه میگرنهای خفیف تا متوسط کمک میکند و اثربخشی درمانهای ضدسردرد را بهبود میبخشد. بسیاری از افراد از یک فنجان قهوه به عنوان راهکاری سریع برای رفع سردرد استفاده میکنند و علم نیز تأثیر مثبت مصرف متعادل کافئین را تأیید کرده است.
از سوی دیگر، وابستگی به کافئین واقعیتی انکارناپذیر است؛ مصرف بیش از حد یا قطع ناگهانی آن خود باعث بروز سردردهای شدید میشود. بنابراین، اعتدال در مصرف قهوه، کلید بهرهگیری از مزایای آن بدون مواجهه با عوارض منفی است. به طور کلی بیشتر برای بزرگسالان سالم، ۱ تا ۲ فنجان قهوه در روز (تا حدود ۲۰۰-۳۰۰ میلیگرم کافئین) معمولاً بیخطر بوده و بعید است سردرد ایجاد کند. درنهایت، هر فردی باید واکنش بدن خود را بشناسد؛ در صورت مشاهده ارتباط مستقیم بین سردرد و مصرف قهوه چه به صورت ایجاد یا تسکین، تنظیم میزان مصرف یا مشورت با پزشک کمککننده است.
آیا قهوه باعث سردرد میشود؟
قهوه به خودی خود مستقیماً در همه افراد باعث سردرد نمیشود؛ اما شرایط مصرف آن تعیینکننده است. در برخی افراد حساس، نوشیدن قهوه (بهویژه بیش از حد معمول) ممکن است عامل شروع سردرد یا میگرن باشد.
آیا قهوه میتواند به بهبود سردرد کمک کند؟
بله، تحقیقات نشان دادهاند که مصرف مقدار کمی کافئین در ابتدای حمله میگرن میتواند شدت درد را کم کند.
چه مقدار قهوه در روز بنوشیم تا دچار سردرد نشویم؟
تحمل کافئین در افراد متفاوت است؛ اما به طور کلی توصیه میشود بیش از ۳۰۰-۴۰۰ میلیگرم کافئین در روز (معادل حدود ۳-۴ فنجان قهوه) مصرف نشود.
چرا وقتی قهوه را ترک میکنم سردرد میگیرم؟
علت سردرد گرفتن بعد از قطع قهوه، پدیده سردرد ترک کافئین است. با مصرف مداوم قهوه، بدن به حضور کافئین عادت میکند. کافئین رگهای خونی مغز را منقبض نگه میدارد؛ وقتی ناگهان مصرف قهوه را قطع کنید، رگها دوباره گشاد میشوند و خونرسانی افزایش مییابد که میتواند باعث سردرد شود.
آیا افراد مبتلا به میگرن باید قهوه را به کلی کنار بگذارند؟
لزوماً خیر. هرچند کافئین در برخی بیماران محرک حمله میگرن است؛ اما در برخی دیگر احتمال دارد مفید باشد یا تأثیری نداشته باشد. میزان مصرف کافئین را باید مدیریت و با پزشک متخصص مشورت کنید.